2 ნოემბერი, 2023 წელი

საქმე N – 703

საბჭოს თავმჯდომარე: ხატია ღოღობერიძე

საბჭოს წევრები: მანანა ქველიაშვილი, თათია ხალიანი, საბა წიწიკაშვილი, გულო კოხოძე, ირმა ზოიძე

აღწერილობითი ნაწილი

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოს განცხადებებით მომართა ქალაქ ხაშურის N1 საჯარო სკოლის დირექტორმა, მორის დანდურიშვილმა, რომელიც მიიჩნევდა, რომ 2023 წლის 21 ოქტომბერს ტელეკომპანია „ფორმულას” გადაცემა „შაბათის ფორმულაში” გასულ სიუჟეტში დაირღვა საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის პირველი, მე-3, მე-5, მე-8 და მე-11  პრინციპი. მოპასუხე ჟურნალისტად განისაზღვრა სალომე გოგოხია.

საქმის განხილვის თავისებურებები

გადაწყვეტილება საბჭოს წევრებმა მიიღეს პოზიციათა დისტანციურად გამოვლენის შედეგად, ქარტიის წესდების თანახმად: „საბჭოს წევრებს  საკუთარი პოზიცია განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით შეუძლიათ გამოხატონ/საბჭოს მუშაობაში მონაწილეობა მიიღონ დისტანციური ელექტრონული საკომუნიკაციო საშუალების გამოყენებით [სოციალური ქსელი, ელექტრონული ფოსტა, ონლაინ  ვიდეო და აუდიო ზარები]“.

სხდომას ესწრებოდა განმცხადებლის წარმომადგენელი, მოპასუხეს სხდომაში მონაწილეობა არ მიუღია, შეპასუხება წერილობით წარმოადგინა.

განმცხადებელმა მოხსნა მოთხოვნა ქარტიის მე-3 პრინციპთან დაკავშირებით.

სამოტივაციო ნაწილი

ქარტიის 1-ელი პრინციპი: „ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს სიმართლეს და საზოგადოების უფლებას – მიიღოს ზუსტი ინფორმაცია“.

მასალის სათაურია - „ძალადობის მსხვერპლი". სიუჟეტი ეხება 15 წლის თეკლას გარდაცვალების საქმეს. შემთხვევა ხაშურში მოხდა.

მასალაში ჟურნალისტი ამბობს:

„თეკლასა და მის ტყუპისცალ დაზე წლების განმავლობაში თანაკლასელები ფსიქოლოგიურად და ფიზიკურად ძალადობდნენ, სკოლამ კი რეაგირების გარეშე დატოვა".

„თეკლას საქმეზე სკოლის ადმინისტრაცია ჯერ არ დაუკითხავთ, სავარაუდოდ, მათ მოუწევთ იმ კითხვაზეც პასუხის გაცემა, რატომ არაფერი გააკეთა სკოლამ, როცა შეიტყო, რომ თეკლას და მის დას კლასელები აბულინგებდნენ, როდესაც ხედავდნენ, რომ ძალადობის მსხვერპლ გოგონას პრობლემები ჰქონდა".

მასალაში თეკლას მამა ამბობს: „ხდებოდა დაცინვა, როგორც ვიცი, მოქოჩვრა, ჩანთა ფეხით უბურთავეს თურმე და მსგავსი რაღაცები".

განმცხადებლის პოზიციით, არასწორია ფაქტი, რომ კლასელები თეკლას აბულინგებდნენ და სკოლის მხრიდან უმოქმედობა იყო. განმცხადებლის თქმით, ჟურნალისტი სკოლასთან მიმართებაში არ საუბრობს ფაქტებზე დაყრდნობით, ხელმძღვანელობს აღქმებით და გადაუმოწმებელი ინფორმაციით.

განმცხადებლის თქმით, არასწორია ის ფაქტიც, რომ დირექტორმა არ იცოდა თეკლას ფსიქოლოგთან ვიზიტების შესახებ. განმცხადებელი აღნიშნავდა, რომ ჟურნალისტმა სკოლის პოზიცია არ წარმოადგინა მისი მონათხრობის მიხედვით, არამედ შეგნებულად დამახინჯებულად მიაწოდა საზოგადოებას.

მოპასუხემ მიუთითა, რომ მისთვის გაუგებარია დირექტორის პრეტენზია, თითქოს სკოლის პოზიცია არ აჩვენა.

„რეპორტაჟში დირექტორის კომენტარი რამდენჯერმე შევთავაზე მაყურებელს, შესაბამისად, სიუჟეტის მომზადებისას დავიცავი ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიით განსაზღვრული ის პრინციპები, რომლის დარღვევაზეც მიუთითებს განმცხადებელი, აქედან გამომდინარე, ვფიქრობ, ჩემი სიუჟეტით ვაჩვენე რეალური პრობლემა, რაც არსებობს სახელმწიფოში, განათლების სისტემაში. რამაც ვერ დაიცვა ბავშვის სიცოცხლე და სწორედ ეს ფაქტი გახდა დირექტორის გაღიზიანების საფუძველი" - ამბობს ჟურნალისტი.

საბჭო ჟურნალისტურ პროდუქტს აანალიზებს აუდიტორიის პოზიციიდან და ცდილობს დაადგინოს, რამდენად სცა ჟურნალისტმა პატივი საზოგადოების უფლებას, მიიღოს ზუსტი ინფორმაცია. საბჭო სწორედ იმ ძალისხმევას აფასებს, რაც ჟურნალისტმა გასწია ინფორმაციის გადასამოწმებლად.

საბჭო მიიჩნევს, რომ ჟურნალისტმა დაარღვია ქარტიის პირველი პრინციპი. სადავო სიუჟეტში არ იყო მითითებული არცერთი მტკიცებულება, წყარო, ფაქტი, რომელიც დაადასტურებდა, რომ „თეკლასა და მის ტყუპისცალ დაზე წლების განმავლობაში თანაკლასელები ფსიქოლოგიურად და ფიზიკურად ძალადობდნენ, სკოლამ კი რეაგირების გარეშე დატოვა".

ჟურნალისტი აღნიშნული ფაქტის გავრცელებისას დაეყრდნო მხოლოდ თეკლას მამის ნათქვამს, რომელიც ამბობს - „ხდებოდა დაცინვა, როგორც ვიცი, მოქოჩვრა, ჩანთა ფეხით უბურთავეს თურმე და მსგავსი რაღაცები". შემდეგ, როგორც ამბობს, ამ ინფორმაციის გადამოწმება სცადა დირექტორთან და მასწავლებლებთან,

ჟურნალისტის ტექსტი მაყურებელს შთაბეჭდილებას უტოვებს, რომ ამ ბრალდებებს ლეგიტიმური საფუძველი აქვს, თუმცა სიუჟეტში არ ჩანს არც ამის დამადასტურებელი მტკიცებულებები. საბჭო მიიჩნევს, რომ ჟურნალისტურ მასალებს აკლია გადამოწმება და წყაროები. ფორმალური ბალანსი ვერ გადაწონის ბრალდებას, რომელმაც შეიძლება პირს/დაწესებულებას გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენოს. მით უმეტეს, როცა ამ ბრალდების ადრესატები არიან ბავშვებიც. მიუხედავად იმისა, რომ სიუჟეტში მათი სახელები და გვარები არ გაჟღერებულა, კლასელების იდენტიფიცირება მარტივად შეიძლება. ამ ტიპის ბრალდებამ, რომელიც სათანადოდ არ არის გადამოწმებული და დადასტურებული, მათ გამოუსწორებელი ზიანი შეიძლება მიაყენოს.

ქარტიის მე-5 პრინციპის მიხედვით, „მედია ვალდებულია, შეასწოროს გამოქვეყნებული არსებითად არაზუსტი ინფორმაცია, რომელსაც შეცდომაში შეჰყავს საზოგადოება“.

დადასტურდა, რომ განმცხადებელს ჟურნალისტისთვის/მედიასაშუალებისთვის შესწორების მოთხოვნით არ მიუმართავს, შესაბამისად, არ არის წინაპირობა, რომ საბჭომ იმსჯელოს მე-5 პრინციპის დარღვევაზე.

მე-8 პრინციპი: „ჟურნალისტი ვალდებულია, დაიცვას ბავშვის უფლებები; პროფესიული საქმიანობისას უპირატესი მნიშვნელობა მიანიჭოს ბავშვის ინტერესებს, არ მოამზადოს და არ გამოაქვეყნოს ბავშვების შესახებ ისეთი სტატიები ან რეპორტაჟები, რომლებიც საზიანო იქნება მათთვის. ჟურნალისტმა არ უნდა ჩამოართვას ინტერვიუ და არ უნდა გადაუღოს ფოტო 16 წელზე ნაკლები ასაკის მოზარდს მშობლის ან მეურვის თანხმობის გარეშე იმ საკითხებზე, რომლებიც მისი ან სხვა რომელიმე მოზარდის კეთილდღეობას ეხება”.

განმცხადებელი მიიჩნევდა, რომ ჟურნალისტმა არ დაიცვა ბავშვების [სკოლის მოსწავლეების] საუკეთესო ინტერესები, ცილი დასწამა მათ ბულინგში. ამასთან, განმცხადებლის თქმით, ვიდეო გადაუღო და ინტერვიუ ჩამოართვა 16 წლამდე მოსწავლეებს ისე, რომ არ აუღია ნებართვა მათი  წარმომადგენლებისგან.

მოპასუხის თქმით, მას მოსწავლეები ბულინგში არ დაუდანაშაულებია, ეს იყო მოზარდის მამის მიერ მოწოდებული ინფორმაცია, რომელოც მან გადაამოწმა და ეცადა ყველა მხარე წარმოეჩინა.

„რაც შეეხება მოსწავლეებისგან მიღებული ინფორმაციის გაჟღერებას, სიუჟეტში მათი იდენტიფიცირება შეუძლებელია, რადგან ბავშვები გადაღებულია ზურგიდან, კადრები დაბლარულია და ხმები შეცვლილი" - ამბობს ჟურნალისტი.

არასრულწლოვანები, მათი ასაკიდან გამომდინარე, საზოგადოების მოწყვლად ჯგუფს განეკუთვნებიან და მათ შესახებ ან მათთვის მისაწოდებელი ინფორმაცია განსაკუთრებული სიფრთხილით შერჩევას მოითხოვს, რათა ჟურნალისტურმა პროდუქტმა არ გამოიწვიოს მათი ინტერესების შელახვა ან მათი მომავლისთვის საფრთხის შექმნა. საბჭო მიიჩნევს, რომ განსახილველ შემთხვევაში, სიუჟეტში არასრულწლოვანზე გავრცელებული ინფორმაცია არ შეესაბამებოდა ბავშვის საუკეთესო ინტერესებს, შესაბამისად, ჟურნალისტმა დაარღვია ქარტიის მერვე პრინციპი.

როდესაც ჟურნალისტი არასრულწლოვანის სავარაუდო თვითმკვლელობაზე მუშაობს, განსაკუთრებული სიფრთხილე უნდა გამოიჩინოს. ეთიკის ქარტიის მიერ გამოქვეყნებულ ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში ნათქვამია:

“ოჯახის წევრები ხშირად ისეთ მძიმე ემოციურ მდგომარეობაში არიან, რომ ჰყვებიან იმას, რასაც ჩვეულებრივ შემთხვევაში არ იტყოდნენ. ამიტომ თავად აწონ-დაწონეთ, რაიმე ზიანს ხომ არ მოუტანს ამ ინფორმაციის ან/და კადრების გავრცელება მათ? უფრო მეტ ტკივილს ხომ არ მიაყენებს? გამოქვეყნებულმა მასალამ შესაძლოა დიდხანს იქონიოს გავლენა სუიციდის მსხვერპლთა ოჯახის წევრებზე”.

არასრულწლოვანის ინტერესის დარღვევად საბჭო მიიჩნევს ისეთ შემთხვევებს, როცა გავრცელებულმა ინფორმაციამ იმ მომენტში ან მომავალში, შესაძლოა, ნეგატიური ზეგავლენა მოახდინოს არასრულწლოვანზე. ამ პრინციპისთვის მნიშვნელოვანია იმის გაცნობიერება, რომ არასრულწლოვანი, მისი ასაკიდან გამომდინარე, ვერ იაზრებს ჟურნალისტურ პროდუქტში მონაწილეობის შედეგებს, მაგრამ უნდა შეფასდეს, რა დამოკიდებულება შეიძლება ჰქონდეს ამ მასალის მიმართ მას ზრდასრულ ასაკში. მეტიც, ხომ არ არსებობს ალბათობა, რომ ეს სიუჟეტი არა შორეულ, არამედ ახლო მომავალშიც შეუქმნის მას პრობლემებსა და დისკომფორტს.

საბჭომ დაადგინა, რომ ჟურნალისტს არ ჰქონდა საკმარისი მტკიცებულებები, რათა მასალაში ერთ წყაროზე დაყრდნობით გაეჟღერებინა ბრალდება. საბჭო აღნიშნავს, რომ სიუჟეტში არ იყო გათვალისწინებული არასრულწლოვანების ინტერესები, მომავალში შესაძლო ნეგატიური შედეგები. მეტიც, არათუ მომავალში, საბჭოს აზრით, არსებობდა დიდი ალბათობა, რომ მსგავსი სახით მასალის მომზადებამ, მამასთან ინტერვიუმ და შემდგომ ეთერში მასალის გასვლამ უკვე უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინა სიუჟეტის გმირების/სკოლის მოსწავლეების ფსიქოლოგიურ-ემოციურ მდგომარეობაზე და ხელი შეუწყო მათ რეტრავმირებას.

მსგავს თემებზე მუშაობისას მედიამ ყოველთვის უნდა უპასუხოს შეკითხვას:

უნდა გაშუქდეს თუ არა კონკრეტული, ცალკეული ფაქტი? გაშუქების შემთხვევაში კი, როგორ დავიცვათ არასრულწლოვანების საუკეთესო ინტერესი?

ქარტიის მე-11 პრინციპის თანახმად, „ჟურნალისტმა უმძიმეს პროფესიულ დანაშაულად უნდა მიიჩნიოს შემდეგი ქმედებები: ფაქტის განზრახ დამახინჯება“.

განმცხადებლის თქმით, ჟურნალისტმა ფაქტი განზრახ დაამახინჯა, რაც მიზნად ისახავდა სკოლის დისკრედიტაციას და დამაზიანებელი იყო. მისი თქმით, მან ჟურნალისტს სრულად მიაწოდა ინფორმაცია, თუმცა მედიასაშუალებამ მისი ნათქვამი კონტექსტიდან ამოჭრა.

არ გამოიკვეთა მოტივი, თუ რატომ შეიძლებოდა ჟურნალისტს განზრახ შეეყვანა აუდიტორია შეცდომაში. მხოლოდ პირველი პრინციპის დარღვევა [არასწორი ან გადაუმოწმებელი ინფორმაციის გავრცელება] არ არის იმის საკმარისი წინაპირობა, რომ ეს „განზრახვად“ მივიჩნიოთ. მე-11 პრინციპს საბჭო მაშინ მიიჩნევს დარღვეულად, თუ დადასტურებულია ასეთი განზრახვის მოტივი, ან კამპანიურად ვრცელდება არასწორი ინფორმაცია, ან/და ჟურნალისტმა დადასტურებულად იცის, რომ არასწორ ინფორმაციას ავრცელებს. არცერთი ზემოაღნიშნული გარემოება განსახილველ შემთხვევაში არ მტკიცდება, შესაბამისად, საბჭომ ვერ დაადგინა მე-11 პრინციპის დარღვევა.

საბჭოს ჰქონდა მცდელობა მედიასაშუალებისგან მოეპოვებინა სადავო ნაწილის შავი [დაუმუშავებელი] მასალა, თუმცა მედიის წარმომადგენელმა განმარტა, რომ აღნიშნული კადრები შენახული აღარ იყო. შესაბამისად, საბჭო მოკლებულია შესაძლებლობას დაადგინოს, ზუსტად რა ინფორმაცია მიეწოდა ჟურნალისტს და რა ნაწილი ამოიჭრა.

აღსანიშნავია, რომ ეთიკის ქარტიას 2022 წელს „TV პირველის" ჟურნალისტების ვასილ დაბრუნდაშვილის, ეკო მაღრაძის, გუგა მაისურაძის წინააღმდეგ მომართა თეკლას დედამ. საბჭომ მაშინ ქარტიის პირველი და მერვე პრინციპის დარღვევა დაადგინა და აღნიშნა, რომ გსიუჟეტში არასრულწლოვანზე გავრცელებული ინფორმაცია  არ შეესაბამებოდა ბავშვის საუკეთესო ინტერესებს. სიუჟეტში ბრალდებული უდანაშაულოდ იყო წარმოჩენილი და ნათქვამი იყო, რომ დედამ აიძულა ბავშვი, ბაბუისთვის უმძიმესი დანაშაული დაებრალებინა.

სარეზოლუციო ნაწილი

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე:

1. სალომე გოგოხიამ დაარღვია ქარტიის პირველი და მე-8 პრინციპი.
2. სალომე გოგოხიას არ დაურღვევია ქარტიის მე-5 და მე-11 პრინციპი.

სალომე გოგოხიას დამატებითი წერილი საბჭოს გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით (გადაწყვეტილებას დაემატა 08.01.2024-ში)