ძირითადი პრინციპები:
- მედია არ უნდა დაეყრდნოს სხვადასხვა ორგანიზაციის მიერ კვლევის შედეგების ინტერპერტაციებს, თავად უნდა შეძლოს შედეგების და ტენდენციების ანალიზი.
- შედეგები უმჯობესია ნაჩვენები იყოს იმდაგვარად, რომ გამოჩნდეს ტენდენცია. ცალკეული მონაცემის უკონტექსტოდ ჩვენებამ შესაძლოა, აუდიტორია შეცდომაში შეიყვანოს.
- კვლევის გაშუქებისას არ გამოიყენოთ ისეთი სიტყვები, რამაც შესაძლოა უფრო მეტი სანდოობა მიანიჭოს მას. მაგალითად უმჯობესია "გამოკითხვის მიხედვით", "გამოკითხულთა აზრით" და არა "გამოკითხვა ამტკიცებს".
- კვლევის გაშუქებისას, მნიშვნელოვანია აუდიტორიას მიეწოდოს ინფორმაცია, ვინ ჩაატარა კვლევა და როგორია ცდომილება, სასურველია ეს ინფორმაცია გატანილი იყოს გრაფიკებშიც.
- აუდიტორიამ უნდა მიიღოს ინფორმაცია კვლევის მეთოდოლოგიის შესახებ
- მონაცემთა ინტერპრეტაციისას მნიშვნელოვანია ცდომილების ცოდნა.
- მნიშვნელოვანია, გაშუქებისას ყურადღება მიექცეს კითხვების ფორმულირებას, ხშირად, სწორედ კითხვის ფორმულირება განსაზღვრავს რესპონდენტების პასუხებს.
- მედია უნდა მოერიდოს ყველა იმ გამოკითხვის გაშუქებას, რომლის მეთოდოლოგიის მიმართ კითხვის ნიშნები არსებობს.
- წინასაარჩევნო პერიოდში მედია საზოგადოებრივი აზრის კვლევისას ძირითადი აქცენტი იმაზე კეთდება, რომელი კანდიდატია ყველაზე რეიტინგული, ან პირიქით. გამოკითხვების მხოლოდ ამ ფოკუსით გაშუქებაში არის საფრთხე, რომ სხვა მნიშვნელოვანი მიგნებები, ისეთები რომლებიც პირდაპირ არ უკავშირდება კანდიდატების რეიტინგებს, დაიკარგოს და მათ შესახებ მოსახლეობამ ვერ გაიგოს
- დაუშვებელია კენჭისყრამდე 48 საათის განმავლობაში და კენჭისყრის დღის 20 საათამდე არჩევნებთან დაკავშირებული საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვის შედეგების გამოქვეყნება, გარდა არჩევნების შესაძლო მონაწილეთა და კენჭისყრის დღეს არჩევნების მონაწილეთა რაოდენობისა.
- ვინ ჩაატარა კვლევა?
თუ გამოკითხვის შედეგების მომწოდებელი პირი არ ან ვერ გეუბნებათ, ვინ ჩაატარა კვლევა, მაშინ შედეგები არ უნდა გამოქვეყნდეს, ვინაიდან მათი სანდოობა ვერ მოწმდება. სოლიდური ორგანიზაციები ყოველთვის მოგაწვდიან საჭირო ინფორმაციას, რადგან მათთვის რეპუტაცია მნიშვნელოვანია და ისინი ყოველთვის შეეცდებიან თავი აარიდონ ცდომილებებს.
- ვინ და რატომ დააფინანსა კვლევა?
აუცილებელია იმის ცოდნა, თუ ვინ გადაიხადა კვლევაში ფული, ვინ ფიქრობს, რომ საკითხი მნიშვნელოვანია და ვინ ინტერესდება ხალხის აზრით ამ საკითხთან დაკავშირებით.
- რამდენი ადამიანი გამოიკითხა კვლევისთვის? როგორ შეირჩნენ
ეს ადამიანები?
- რა არეალიდან (სახელმწიფო, რეგიონი) და რა ჯგუფიდან (მასწავლებლები, იურისტები, დემოკრატიული ამომრჩევლები და ა.შ.) აირჩნენ ეს ადამიანები?
ძალიან მნიშვნელოვანია იმის ცოდნა, თუ რომელი ჯგუფიდან არიან რესპოდენტები არჩეულნი. მაგალითად დასაქმებული ადამიანების გამოკითხვა მხოლოდ დასაქმებული ადამიანების აზრს შეიძლება ასახავდეს და არა მთელი საზოგადოების.
- ვინ არ გამოიკითხა, თუმცა უნდა ყოფილიყო?
არც ერთი გამოკითხვა არ აღწევს ყველა პოტენციურ რესპონდენტამდე. საჭიროა იცოდეთ, თუ რა ნაბიჯები გადაიდგა მიუღებელი პასუხების მინიმიზაციისთვის. რამდენჯერ და რამდენი ხანი ცდილობდა საზოგადოებრივი აზრის გამომრკვევი მიუწვდომელ რესპოდენტებთან დაკავშირებას.
- როდის გაკეთდა გამოკითხვა?
მოვლენები დიდ გავლენას ახდენს კვლევის შედეგებზე. დროის მონაკვეთი ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორია. რამდენიმე კვირის/თვის წინ გაკეთებული გამოკითხვა თავისუფლად შეიძლება ჩაითვალოს ვალიდურად.
- როგორ მიმდინარეობდა კვლევა?
არსებობს რამდენიმე ვარიანტი: პირისპირ, ტელეფონით, ონლაინ, ან ელ. ფოსტით. თითოეულ მათგანს თავისი დადებითი და უარყოფითი ფაქტორები აქვს. რესპონდენტთა ქცევა, შესაძლოა სწორედ გამოკითხვის მეთოდით იყოს განპირობებული
- სანდოა, თუ არა ინტერნეტ სივრცეში არსებული კვლევები?
ონლაინ კვლევები დიდი სიფრთხილით უნდა შეფასდეს გამოყენებამდე. იმ შემთხვევაში, თუ საზოგადოებრივი აზრის გამომრკვევი იყენებს კვლევის ჩასატარებლად აუცილებელ ფუნდამენტურ მეთოდებს, თუ ინტერესის ობიექტებს აქვთ უნივერსალური წვდომა ინტერნეტზე, მხოლოდ მაშინ ონლაინ კვლევები შეიძლება ჩავთვალოთ გასაშუქებლად სანდო წყაროდ.
- რა კითხვებისგან შედგება გამოკითხვა?
აუცილებელია გაარკვიოთ, თუ რა სიტყვებითაა კითხვა ფორმირებული, რადგან სიტყვის ფორმამ შეიძლება არსებითი ცვლილებები შეიტანოს შედეგებში. არის, თუ არა კითხვა მიუკერძოებელი? ექნება, თუ არა რესპოდენტების უმრავლესობას პასუხის გაცემის შესაძლებლობა?
- რა თანმიმდევრობით დაისვა კითხვები?
ხანდახან კითხვების თანმიმდევრობამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს კვლევის შედეგზე. რიგ შემთხვევებში ეს კეთდება განზრახ, რიგ შემთხვევებში კი შემთხვევით. მაგალითად, თუ რთული ეკონომიკური მდგომარეობის პირობებში რესპოდენტს ჯერ ეკონომიკის შესახებ კითხავთ აზრს და შემდეგ პრეზიდენტზე, პრეზიდენტის პოპულარობის რეიტინგი ალბათ უფრო დაბალი იქნება, ვიდრე იმ შემთხვევაში, თუ კითხვების თანმიმდევრობას შეცვლით.
- გაკეთებულა, თუ არა სხვა კვლევები ამ საკითხზე? ემთხვევა, თუ არა შედეგები ერთმანეთს? თუ არა, რატომ?
თუ კვლევები განსხვავდება, პირველ რიგში შეამოწმეთ დროის მონაკვეთი, რომელშიც გაკეთდა თითოეული მათგანი. თუ დრო განსხვავდება, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ საზოგადოებრივი აზრი შეიცვალა.
თუ ორივე კვლევა დაახლოებით ერთსა და იმავე დროის მონაკვეთში გაკეთდა, სთხოვეთ ორივე კვლევის ავტორს ახსნა-განმარტების გაკეთება. კონფლიქტური კვლევებისგან, ხშირად კარგი "ამბავი" გამოდის. ეხმარება მკითხველს ამ შედეგების ინტერპრეტაციაში. მაგალითად, თუ შედეგი აჩვენებს მომხმარებლის ნდობის შემცირებას, მაშინ, როცა წამყვანი ეკონომიკური მაჩვენებლები გაუმჯობესდა, რეპორტი შეიძლება შეიცავდეს გარკვეულ ანალიზს იმაზე, თუ რამდენად აისახება გაუმჯობესება ხალხის ყოველდღიურ ეკონომიკურ ცხოვრებაზე.
კვლევის კონტექსტში ჩასმა თქვენი გაშუქების მთავარი ნაწილი უნდა იყოს.
- რამდენია ცდომილება?
- არსებობს თუ არა რაიმე ფაქტორი, რასაც
შეიძლება გავლენა ექონია კვლევის შედეგის უზუსტობაზე?
ხშირად დაშვებული შეცდომები:
- კვლევის ძირითადი შედეგების იგნორირება და მონაცემების თვითნებური ინტერპრეტირება
მაგ: დავით ბაქრაძე პოლიტიკოსთა რეიტინგებში ლიდერობს (იხ. ჩარტი)
რატომ არის არასწორი: ჯამურად, პოპულაციის თითქმის ნახევარმა, 42%-მა არ დაასახელა არც ერთი პოლიტიკოსი, რომელიც მისი აზრით, ყველაზე მისაღებია. არასწორია ამ 42%-ის იგნორირება და თქმა, რომ მთელს გამოკითხულ პოპულაციაში ყველაზე მისაღები პოლიტიკოსი ბაქრაძეა.
- მტკიცება, რომ გამოკითხვის შედეგებით არჩევნების შედეგების წინასწარ განსაზღვრა შეიძლება
რატომ არის არასწორი: მაგალითად, 2012 წლის საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვისა და ამავე წლის საპარლამენტო არჩევნებზე სხვადასხვა შედეგი დაფიქსირდა.
შედეგების ამგვარი ინტერპრეტირებით, ისევ და ისევ იგნორირებულია კვლევის ძირითადი შედეგები და ფოკუსირება კვლევის უმნიშვნელო ციფრებზე ხდება, ისე რომ გვავიწყდება პოპულაციის 42% პროცენტი, რომელსაც გადაწყვეტილი არ აქვს ვის მისცემს ხმას. გარდა ამისა, გასათვალისწინებელია კვლევის მიზანი და ამოცანები. ასევე, ამგვარი ინტერპრეტაციებისას, იგნორირებულია საზოგადოებრივი აზრის ერთ-ერთი ძირითადი მახასიათებელი - შესაძლოა ის, რასაც კონკრეტული დროის მონაკვეთში ამბობს გამოკითხული, აქტუალურია იმ კონკრეტული დროის მონაკვეთში, მოგვიანებით კი, არის შესაძლებლობა, რომ გამოკითხულმა აზრი შეიცვალოს.
- სხვდასხვა მონაცემის არარელევანტური შედარება
მაგალითად:
"გამოკითხვა აჩვენებს რომ ირაკლი ალასანია მოსახლეობის 51% - ისთვისაა მისაღები, შესაბამისად, პარტიასაც კარგი მხარდაჭერა აქვს".
"კვლევის შედეგები მცდარია, რადგან მოსახლების მიერ დავით უსუფაშვილის მოწონება მისი საქმიანობის მოწონება, ერთმანეთთან თანხვედრაში არ არის".
რატომ არის არასწორი: უმნიშვნელოვანესია დავაკვირდეთ კითხვის ფორმულირებას - "მოგწონს თუ არა კონკრეტული პირი?", "როგორ შეაფასებდი კონკრეტული პერსონის საქმიანობას", და "რომელი პარტიაა შენთან ყველაზე ახლოს", ეს სამი სხვადასხვა შეკითხვაა. არასწორია მათი ერთმანეთთან დაკავშირება და იმის თქმა, რომ თუკი პერ მოწონების გრაფაში მაღალი მაჩვენებელი აქვს, ხოლო პარტიას - დაბალი, შედეგები მცდარია.
- ფაქტი და საზოგადოების აღქმა
საზოგადოებრივი აზრის კვლევა აჩვენებს, რას ფიქრობს ხალხი, ის არ არის მეცნიერულად დადასტურებული ფაქტი. გარდა ამისა, საზოგადოების განწყობები შესაძლოა შეიცვალოს, ცვლილება დაკავშირებულია სხვადასხვა გარემოებასთან, გამოკითხვის ჩატარების დროსთან, მიმდინარე მოვლენებთან და სხვა.
მაგ: "ყოფილი პრემიერმინისტრი გადაწყვეტილებებს იღებს ხელისუფლების სახელით".
რატომ არის არასწორი: საზოგადოებრივი აზრის კვლევა აჩვენებს პოპულაციის მოსაზრებებს და არა ფაქტებს, შესაბამისად, ფაქტის სახით იმის წარმოჩენა, რომ კვლევის მიხედვით ბიძინა ივანიშვილი გადაწყვეტილებებს ხელისუფლების ნაცვლად იღებს, მცდარია.
მაგალითი 2: საქართველოში 65% უმუშევარია
რატომაა მცდარი: შეკითხვა ასეა ფორმულირებული "მიიჩნევ თუ არა თავს დასაქმებულად?’ ეს ნიშნავს, რომ ინტერვიუერი მოქალაქეებს ეკითხებოდა მათი დასაქმების შესახებ. ხშირ შემთხვევაში, პოპულაციის ხედვა, მათივე დასაქმების შესახებ, განსხვავდება სახელმწიფოს ხედვისგან. შესაძლოა პირი თავს უმუშევრად მიიჩნევდეს, თუმცა სახელმწიფო მას დასაქმებულთა სტატისტიკაში თვლიდეს (მაგ: თვითდასაქმებულები). ფოკუს ჯგუფები აჩვენებს, რომ არის შემთხვევები, როცა ადამიანი არ მუშაობს კომპანიაში, ან არ მუშაობს თავისი პროფესიით, არის თვითდასაქმებული ან ფლობს მცირე ბიზნესს და თავს მაინც დაუსაქმებლად მიიჩნევს. თუმცა, ის ფაქტი, რომ საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვა ამ კომპონენტში შესაძლოა რეალობას არ გამოხატავდეს, არ ნიშნავს იმას, რომ ის უმნიშვნელოა. პირის მოსაზრება ან კმაყოფილება მის სამუშაო სტატუსთან დაკავშირებით შესაძლოა უფრო საინტერესო იყოს, ვიდრე სტატისტიკის დეპარტამენტის ეკონომისტების მიერ დათვლილი რაოდენობრივი მონაცემი უმუშევრობის შესახებ.
- ორი განსხვავებული გამოკითხვის შედარება, იმის დასადგენად, რომელია სწორი
რატომ არის არასწორი: როცა ორ კვლევას ადარებ, მნიშვნელოვანია გაითვალისწინო შემდეგი დეტალები: მეთოდი, რითიც რესპონდენტების შერჩევა მოხდა, სად ჩატარდა კვლევა, როდის გაკეთდა საველე სამუშაოები, რა მეთოდი იქნა გამოყენებული, რა არის კვლევის ცდომილება, როგორ იყო საკვლევი კითხვები ფორმულირებული, რა იყო შესაძლო პასუხების ჩამონათვალი, როგორი იყო ინტერვიუერებისთვის მიცემული ინსტრუქცია. შესაძლებელია რომ ორმა გამოკითხვამ, მიუხედავად იმისა, რომ დროის ერთ მონაკვეთშია ჩატარებული, ერთი და იმავე მეთოდით, სხვა შედეგები დადოს. ეს იმიტომ, რომ შედეგებზე წვრილმანი დეტალებიც კი ახდენს გავლენას. ეს არ ნიშნავს, რომ ერთი კვლევა სწორია, მეორე არასწორი. საზოგადოებრივი აზრი ხშირად იცვლება, ამის მიზეზი ბევრი ფაქტორია, პერსონალური დეტალებით დაწყებული, სერიოზული, საერთო, ფართომსაშატაბიანი ღონისძიებებით დამთავრებული. შესაძლოა ერთ კითხვას ადამიანმა დილით სხვა პასუხი გასცეს, საღამოს კი სულ სხვა.
- კონკრეტული სეგმენტის უგულებელყოფა
მაგალითად, "ხვალ რომ არჩევნები ტარდებოდეს გამოკითხულთა 29% "ქართულ ოცნებას" მისცემდა ხმას
რატომ არის არასწორი: გრაფიკზე ჩანს, რომ კითხვაზე "ხვალ რომ საპარლამენტო არჩევნები ტარდებოდეს, რომელ პარტიას მისცემდით ხმას?" მხოლოდ იმ მოქალაქეებმა უპასუხეს, ვისაც არჩევნებში წასვლა გადაწყვეტილი ჰქონდა. ასეთი კი გამოკითხულთა 30% იყო. შესაბამისად, მხოლოდ 30 პროცენტიდან 29% აპირებს არჩევნებზე კოალიციისთვის ხმის მიცემას. აქედან გამომდინარე ამ მონაცემის განზოგადება არასწორია.
- ცდომილების იგნორირება
მაგალითად, "გამოკითხვის მიხედვით, ნაციონალურ მოძრაობას უფრო მეტი მოქალაქე არასოდეს დაუჭერდა მხარს, ვიდრე ქართულ ოცნებას"
რატომ არის არასწორი: ყველა კვლევაში ცდომილება მინიმუმ 1%-ია, ამიტომ როდესაც ერთი მონაცემი მეორეზე ერთი პროცენტით მეტია, არასწორია ზრდაზე ან უპირატესობაზე ან ზოგადად რაიმე ტენდენციაზე საუბარი. შესაბამისად, თუ სხვაობა ცდომილების ტოლია ან ნაკლებია ცდომილებაზე, ეს ნიშნავს რომ სხვაობა რეალურად არ არის.
ანგარიშები მნიშვნელოვნად განსხვავდება საზოგადოებრივი აზრის კვლევებისგან. თუ ეს უკანასკნელი კონკრეტული პირების გამოკითხვას გულისხმობს, ანგარიში უმთავრესად ექსპერტთა დაკვირვებას და ანალიზს ეყრდნობა.
- თუ ანგარიშის მოსამზადებლად გამოყენებულია ფოკუს ჯგუფები და იქ მონაწილე პირთა მოსაზრებები, არ ნიშნავს იმას, რომ ავტორი ორგანიზაცია ამ ციტატას ეთანხმება. შესაბამისად, ჟურნალისტმა ფოკუს ჯგუფის მონაწილის ციტატა არ უნდა გაავრცელოს, როგორც ორგანიზაციის დასკვნა.
- საერთაშორისო ორგანიზაციების ანგარიშების შედარებისას აუცილებელია ყურადღება მიექცეს მეთოდოლოგიას, თუ რა მიმართულებით ზომავს ქვეყანაში არსებულ სიტუაციას ანგარიშის ავტორი ორგანიზაცია. მაგალითად, ერთი მათგანი შესაძლოა აქცენტს აკეთებდეს ჟურნალისტების საქმიანობის ხელშეშლაზე, მეორე კი მედიის მიმართულებით საკანონმდებლო ბაზის სრულყოფაზე. შესაბამისად სხვდასხვა ქულას ანიჭებდეს ამ ორ კომპონენტს.
მაგალითი 1.
არასწორია: ორგანიზაციის "რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე" ანგარიშის მიხედვით საქართველოში მედიაგარემო გაუმჯობესდა"
სწორია: ორგანიზაციის "რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე" რეიტინგში საქართველომ წინ წაიწია
ცხრილიდან ჩანს, რომ საქართველოში მედიაგარემო საერთო მაჩვენებლით -0.26 ქულით გაუარესდა, მაგრამ რეიტინგში 5 საფეხურით მაინც წინ წაიწია. მეთოდოლოგიას თუ ჩავხედავთ და მთლიან რეიტინგს გავეცნობით, შევადარებთ წინა წლის მონაცემებთან, აღმოვაჩენთ, რომ უფრო მეტი ქულით გაუარესდა იმ ქვეყნების მდგომარეობა, რომლებიც წინა წელს საქართველოზე უკეთეს პოზიციებს უკავებდნენ. სწორედ სხვა ქვეყნებში მდგომარეობის გაუარესების გამო გადაინაცვლა საქართველომ 5 პოზიციით წინ და არა იმიტომ, რომ მედია გარემო ქვეყანაში გაუმჯობესდა.
ქუჩაში გამოკითხვა
- საზოგადოების გამოკითხვა ქუჩაში, ეწ VOX POP არის კარგი საშუალება ამა თუ იმ საკითხისადმი საზოგადოების ნაწილის დამოკიდებულების საჩვენებლად. დაუშვებელია მათი მოსაზრებების განზოგადება, ვინაიდან ამგვარი გამოკითხვა არ არის რეპრეზენტატული და არ ასახავს მთელ საზოგადოებას შესაბამისად არასწორია გამოკითხვის წარდგენა მაგალითად, ამგვარად "თბილისელთა აზრით". უმჯობესია "ჩვენ მიერ გამოკითხულთა აზრით".
- ჟურნალისტმა კეთილსინდისიერად უნდა შეარჩიოს რესპონდენტები მასალის მონტაჟისას და არ მიანიჭოს უპირატესობა მხოლოდ ერთი მოსაზრების მქონე პირებს.
- უმჯობესია ჟურნალისტი წინასწარ შეუთანხმდეს მოქალაქეს და სთხოვოს გამოკითხვაში მონაწილეობის მიღება, ამცნოს თემა და მხოლოდ ამის შემდეგ დაიწყოს ჩაწერა.
- ჟურნალისტმა არ უნდა დაუსვას ისეთი კითხვა განსაკუთრებით არასრულწლოვანს, რაც მას დაცინვის ობიექტად წარმოაჩენს. მაგალითად, არ უნდა ჰკითხოს ბავშვს მოსაზრება საერთაშორისო პოლიტიკაზე, თემაზე რაზეც ლოგიკური შეფასებით შეუძლებელია მისგან ადეკვატური პასუხის მიღება.
ინტერაქტივი
ინტერაქტივის კითხვის შერჩევისას მედიასაშუალება უნდა მოერიდოს იმგვარად ფორმულირებას, რაც:
- მანიპულაციის საფუძველი გახდება. ვინაიდან კითხვის პასუხიც მედიის მიერ არის შეთავაზებული მანიპულაციის რისკიც იზრდება
- სვამს იმ პრობლემას, რაც საზოგადოებაში არ არსებობს
- აყენებს საზოგადოებას რეალურად არარსებული დილემის წინაშე
დაუშვებელია ინტერაქტივის განზოგადება და ისეთი ფრაზების გამოყენება, როგორიცაა "საზოგადოების აზრით", "მაყურებელი მიიჩნევს, რომ". უმჯობესია თქვათ "შემოსული ზარებიდან, ამდენი მიიჩნევს, რომ", "მათგან, ვინც ინტერაქტივში მიიღო მონაწილეობა"
ინტერაქტივისას შესაძლებელია მხოლოდ კონკრეტული საკითხის, პირის მხარდამჭერებმა დარეკონ/გააგზავნონ შეტყობინება. შესაბამისად, ინტერაქტივის კითხვის პასუხების გამოყენება საზოგადოების დამოკიდებულების საჩვენებლად, არ არის რეკომენდირებული.
გამოყენებული მასალა
- BBC - Opinion Polls, Surveys and Votes http://www.bbc.co.uk/editorialguidelines/guidelines/politics/opinion-polls
- Australian press council - Guideline: Opinion polls http://www.presscouncil.org.au/document-search/guideline-opinion-polls/
- journalists resource - Polling fundamentals and concepts: An overview for journalists http://journalistsresource.org/tip-sheets/reporting/polling-fundamentals-journalists
- National Council of Public Polls - 20 Questions A Journalist Should Ask About Poll Results http://www.ncpp.org/?q=node/4
- The New York Times - POLLING STANDARDS
- http://www.nytimes.com/packages/pdf/politics/pollingstandards.pdf
- საქართველოს საარჩევნო კოდექსი
- "ეროვნულ დემოკრატიული ინსტიტუტის" (NDI) საქართველოს ოფისიდან მიღებული დოკუმენტი "ხშირად დაშვებული შეცდომები NDI-ს კვლევის გაშუქებისას"
