ტერორიზმთან დაკავშირებული თემების გაშუქება
26.11.2015
ტერორისტული აქტი არის ქმედება, რომელიც მიზნად ისახავს საზოგადოებაში ტერორის, შიშისა და ქაოსის გამოწვევას. მისი გავრცელება კი ხშირად დამოკიდებულია იმ მესიჯებსა და ვიზუალიზაციაზე, რასაც მედია იყენებს ამ თემის გაშუქებისას. ტერორიზმს საჯაროობა სჭირდება, საკუთარი აზრების საზოგადოებაში გავრცელება. ამ მიზნის მისაღწევად ყველაზე კარგი საშუალება მედიაა. ამიტომაც  ცდილობენ მის დღის წესრიგში ისე მოხვედრას, რომ საკუთარი სათქმელი სასურველი კუთხით გაშუქდეს. ტერორისტული დაჯგუფებები კარგად ფლობენ არა მხოლოდ საჭირო ტექნიკას, ვიდეოკამერებს, ხმის ჩამწერებსა თუ ინტერნეტს, არამედ ერკვევიან იმ მედია ეფექტებსა და ტექნიკაში, რისი გამოყენებითაც შეძლებენ მედიის ყურადღების მიპყრობას. ტრაგედია და შოკისმომგვრელი ამბები მედიაში კარგად იყიდება, რაც ხშირად აღმოჩნდება ხოლმე ცდუნება ტერორისტული შინაარსის მქონე მასალის გავრცელებისას. ასეთ დროს მედია ტერორისტთა იდეების ტირაჟირების ხელისშემწყობი ხშირად ხდება. ტერორისტული აქტივობა არ მოიცავს მხოლოდ მედიის, როგორც ინსტრუმენტის გამოყენებას. ხშირად ჟურნალისტები აღმოჩნდებიან ხოლმე მათი სამიზნეები, ხდებიან მსხვერპლები და გამოყენებულები არიან მოლაპარაკებების იარაღად. წინამდებარე სახელმძღვანელო წესები დაეხმარება მედიას ტერორიზმთან დაკავშირებული თემების გაშუქებაში, სწორი კუთხისა თუ ტერმინების შერჩევაში.

ზოგადი რეკომენდაციები:

 

  • საზოგადოებას აქვს უფლება მიიღოს ინფორმაცია ტერორიზმთან და მოსალოდნელ საფრთხეებთან დაკავშირებით, თუმცა მედიას აკისრია პასუხისმგებლობა უნებურად არ გახდეს ხელშემწყობი ტერორისტული შინაარსის მიმართვების თუ მოწოდებების ტირაჟირებისა.
  • ტერორისტული აქტები თუ მასთან დაკავშირებული სხვა ამბები უნდა გაშუქდეს ზუსტად, სრულად, შესაბამისი ტერმინოლოგიის გამოყენებით და დიდი პასუხისმგებლობით.
  • უარყოფითი ქმედების დაკავშირება მასში მონაწილე პირების წარმომავლობას ან რელიგიურ მრწამსთან არარელევანტურია. ამგვარი ინფორმაცია მხოლოდ ნეგატიურ სტერეოტიპებს აღვივებს და ხელს უწყობს სტიგმატიზაციას. ნაცვლად ამისა, აჩვენეთ მთლიანი სურათი და ხაზი გაუსვით იმას, რომ რელიგიურ ან ეთნიკურ ღირებულებებს კავშირი არ აქვს ტერორიზმთან. წარმოაჩინეთ ექსპერტთა და ანალიტიკოსთან შეფასებები, სტატისტიკა ან სხვა რელევანტური ინფორმაცია, რომელიც პრობლემას მთლიანობაში წარმოაჩენს.
  • ტერორიზმთან დაკავშირებული საკითხების გაშუქებისას საჭიროა ბალანსის დაცვა რათა ერთის მხრივ არ მიენიჭოს გადაჭარბებული მნიშვნელობა მომხდარ ამბავს და არ გამოიწვიოს პანიკა საზოგადოებაში და მეორეს მხრივ, მოქალაქეებმა მიიღონ სრული ინფორმაცია მიმდინარე მოვლენების შესახებ.
  • როდესაც მწვავდება სიტუაცია და ჩანს საზოგადოების ერთი კონკრეტული ჯგუფის დისკრიმინაციის საფრთხე, მედიამ ხელი უნდა შეუწყოს დისკრიმინაციის და მისგან გამოწვეული საფრთხეების შესახებ დისკუსიის დაწყებას. სასურველია აჩვენოს დადებითი მაგალითები დაპირსპირებული ჯგუფების ურთიერთთანამშრომლობისა.
  • გაშუქებისას გამოყენებული უნდა იყოს ნეიტრალური ტონი. მოერიდეთ მოქალაქეთა "ჩვენ" და "ისინი" ჯგუფებად დაყოფას.
  • ტერორისტული დაჯგუფების წევრები არ უნდა იყვნენ წარმოჩენილნი გმირებად, არ უნდა მიწეროთ ისეთი თვისებები, რაც მათ "მამაც მებრძოლებად" წარმოაჩენს. ამგვარმა გაშუქებამ შესაძლოა მათი ქმედების მიმართ დადებითი განწყობა გამოიწვიოს განსაკუთრებით მოზარდებში. ტერორიზმი გაშუქებული უნდა იყოს როგორც კრიმინალური აქტი, კანონმდებლობის და სამართლის ჭრილში.
  • გაშუქების დიდი წილი არ უნდა დაეთმოთ ტერორისტული ორგანიზაციის წევრთა ლიდერებს, მათი ცხოვრების სტილს, მიზნებსა და განხორციელებულ ქმედებებს. ამ ჭრილში გაშუქებამ შესაძლოა მათდამი  პოზიტიური დამოკიდებულება გააჩინოს.
  • ტერორისტული აქტი (სუიციდი) არ აღწეროთ დეტალებში, რათა არ შეიძინოს ერთგვარი ინსტრუქციის სახე.
  • დეტალურად არ გააშუქოთ ანტიტერორისტული ან თავდაცვითი ქმედებები, რამაც შესაძლოა რადიკალური დაჯგუფებების ქმედებების შეცვლა და ოპერაციის ჩავარდნა გამოიწვიოს.
  • მოსახლეობას უნდა მიეწოდოს ინფორმაცია მიღებული ცნობების წყაროების შესახებ. უნდა იცოდეს რას ეყრდნობა ჟურნალისტი ინფორმაციის გავრცელებისას.
  • ადამიანთა პირადი ცხოვრება და სხვა უფლებები დაცული უნდა იყოს ყველა შემთხვევაში.
  • არასწორი ინფორმაციის გავრცელებისას შესწორება უნდა მოხდეს და ეცნობოს აუდიტორიას დროულად.
  • ტერორიზმთან დაკავშირებული თემების გაშუქებისას ვებგვერდებზე სასურველია კომენტარების მოდერაციის ჩართვა ან ამ ფუნქციის მთლიანად შეზღუდვა, რითიც თავიდან იქნება აცილებული რადიკალიზმის შესაძლო გამწვავება.
ტერმინოლოგია
  • ტერორისტული აქტების გაშუქებისას მნიშვნელოვანია ისეთი ჟურნალისტური ენის გამოეყენება, რომელიც თავისუფალია შეფასებებისგან. უმჯობესია, ფაქტები აღიწეროს მშრალად, მედიამ არ გამოიყენოს ზედმეტად ემოციური სიტყვები და შეფასებები. მნიშვნელოვანია ტერმინი "ტერორისტი" გამოიყენონ სათანადოდ და არ გახდეს იარლიყი, რამაც შესაძლოა დააზარალოს მედიასაშუალების რეპუტაცია.
  • "ტერორისტული აქტის" ნაცვლად უმჯობესია მედიამ გამოიყენოს მოვლენის ამსახველი უფრო კონკრეტული სიტყვები, მაგალითად "აფეთქება", "დაბომბვა", "სროლა", "ცეცხლის გახსნა", "შეიარაღებული პირი", "გამტაცებელი", "თავდამსხმელი" და სხვა.
  • ჟურნალისტებმა მაქსიმალურად უნდა გაამარტივონ ინფორმაციის აღქმა, შესაბამისად, არ უნდა გამოიყენონ სხვა ადამიანების ენა/ტერმინები ინფორმაციის გადმოსაცემად.
  • ჟურნალისტებმა არ უნდა შეცვალონ სიტყვა "ტერორისტი" სხვა სიტყვით, როცა ის ნახსენებია რესპონდენტის ციტატაში, უნდა ჩანდეს, რომ ამ ტერმინს წყარო იყენებს.  თავად ჟურნალისტი ამ სიტყვის გამოყენებას მაქსიმალურად უნდა ერიდოს არა იმიტომ, რომ ჟურნალისტი ნეიტრალურია  ან აქვს გარკვეული სიმპატია ტერორიზმის მიმართ, არამედ იმიტომ, რომ ზოგადად, ტერორიზმი რთული მოვლენაა, რომელსაც არც თუ ისე იშვიათად, მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ქვეტექსტებიც ახლავს ხოლმე. ასეთი მოვლენების გაშუქებისას, ორივე მხარეს ყოველთვის აქვს მოლოდინი, რომ მედია ობიექტური იქნება. სიტყვა "ტერორისტის", "ტერორისტული ჯგუფის" ხმარება კი, კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს მედიის მიუკერძოებლობის საკითხს.
  • ხშირად ზოგიერთი აფეთქების ან სხვა სახის ტრაგიკული მოვლენის დროს, საკმაოდ ცხადი და ნათელია, რომ საქმე შესაძლოა ტერაქტთან გვქონდეს, მიუხედავად ამისა, მედიამ მაინც უნდა აარიდოს თავი ამ ტერმინის გამოყენებას, რადგან აუდიტორიას თავად აქვს უნარი და უფლება მოვლენა შეაფასოს ან არ შეაფასოს ტერორისტულ აქტად.  აუცილებელია, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ჟურნალისტმა საკუთარ თავს ჰკითხოს, არის კი სიტყვა "ტერორისტის" გამოყენება ობიექტური, ზუსტად ვიცით, რომ საქმე ტერორისტებთან გვაქვს? თუ ეს მხოლოდ ჩვენი ეჭვია... ამ სიტყვის გამოყენებით ხომ არ ვირჩევთ კონკრეტულ პოლიტიკურ პოზიციას?
ვიზუალიზაცია
  • ტერორისტული შინაარსის მქონე ვიზუალური მასალა ხშირ შემთხვევაში მედიისთვის მიმზიდველია, ვინაიდან ძალადობის კადრები შეიცავს ემოციას, ტრაგედიას და უფრო მეტად იქცევს ყურადღებას. ამიტომაც მნიშვნელოვანია, რომ მედიას ჰქონდეს ინფორმაცია კადრებში გადმოცემული ამბის შესახებ.
  • მაღალი პასუხისმგებლობით მოეკიდნენ იმ ეფექტს, რაც შეიძლება მოახდინოს ტერორისტული შინაარსის შემცველი კადრების გავრცელებამ. პასუხისმგებლობა გულისხმობს იმას, რომ:
    • არ მოახდინოს ტერორისტული მოწოდებების და მიზნების  ტირაჟირება;
    • არ დაარღვიოს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა, ადამიანებისთვის დამატებითი ტკივილის მიყენება, განსაკუთრებით მსხვერპლებისა და მათი ახლობლებისთვის
  • კადრები უნდა გადაიცეს რედაქტირებული სახით რათა თავიდან იქნას აცილებული მის მიერ საზოგადოებრივი აზრით მანიპულირება.
  • მედიას უნდა ჰქონდეს გააზრებული ის პოლიტიკური და ეთიკური ქვეტექსტი, რაც შეიძლება ჰქონდეს ამგვარი კადრების გავრცელებას. ძალადობის შემცველი კადრების ხშირად ტირაჟირებით, საზოგადოების მიერ ის აღიქმება როგორც "ნორმალური" მოვლენა.
  • დაუშვებელია ამბის გასამძაფრებლად სხვა დროს გადაღებული ფოტოს/ვიდეოს გამოყენება შესაბამისი მითითების გარეშე.
  • განსაკუთრებული სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს მედია მკითხველთა მიერ მოწოდებულ ან სოციალურ ქსელებში გავრცელებულ კადრებსა და ინფორმაციას. ორმაგად უნდა გადაამოწმოს მისი წარმომავლობა და ნამდვილობა, რათა შეამციროს არასწორი ინფორმაციის გავრცელების რისკი.

ბალანსი

ტერორიზმთან დაკავშირებული თემების გაშუქებისას მედიამ უნდა შეძლოს ბალანსის დაცვა:
  • გამოხატვის თავისუფლებასა და ტერორიზმისთვის პლატფორმის დათმობას შორის;
  • გრაფიკული კადრების გავრცელებასა და შესაბამის კონტექსტს შორის;
  • პირად განწყობებსა და მიუკერძოებლობას შორის;
  • ბაზრის მოთხოვნებსა და პროფესიულ პასუხისმგებლობას შორის;
  • საზოგადოების წნეხს, რომელიც მოქმედებისკენ მოგიწოდებს და სამართლიანობას შორის, რომელიც ქმედების შეზღუდვას გკარნახობს, რათა ამბის მთლიანად გადმოცემა შეძლო;
  • მოსაზრებების პლურალიზმის წარმოჩენასა და ტერორიზმის წინააღმდეგ საერთო პოლიტიკის დაცვას შორის.
ამ დილემების წინაშე დგება ჟურნალისტი თითოეული კონკრეტული შემთხვევის დროს და გადაწყვეტილებასაც შესაბამისად იღებს.

დოკუმენტი მომზადებულია შემდეგ წყაროებზე დაყრდნობით:

ჩამოტვირთეთ მთლიანი დოკუმენტი